Mấy năm trước, Công ty Điện khí ở
Nữu Ước gặp một việc khó giải quyết:
làm sao cho Charles Steinmetz chịu
bỏ chức chủ sở đi được. Steinmetz là
một thiên tài bậc nhất về điện học,
nhưng hoàn toàn bất tài trong công
việc chỉ huy một phòng kế toán.
Công ty sợ làm phật ý ông vì ông rất
cần cho công ty mà lại dễ hờn vô
cùng. Các ông giám đốc công ty liền
thăng ông lên chức: "Kỹ sư cố vấn
của Công ty Điện khí"; chỉ có cái
chức là mới, còn công việc vẫn là
công việc cũ. Rồi họ lựa một người
khác cho chỉ huy phòng kế toán.
Steinmetz sung sướng.
Mà các vị giám đốc cũng vậy!
Khéo xử một cách ngọt ngào, biết
giữ thể diện cho Steinmetz, họ đã
êm ấm đạt được mục đích, không
thiệt hại chút gì hết.
"Giữ thể diện!". Điều đó quan trọng
lắm. Vấn đề sinh tử! Vậy mà trong
chúng ta, có mấy người biết giữ thể
diện cho người khác? Chúng ta chà
đạp cảm tình của người, bắt họ theo
ý ta, buộc lỗi họ, dọa dẫm họ; chúng
ta rầy la con cái hay người giúp việc
trước mặt bất cứ ai, không hề nghĩ
rằng tự ái của họ đang bị ta chà đạp.
Mà có khó khăn gì đâu, chỉ một chút
suy nghĩ, vài lời ngọt ngào, một lòng
thành thật gắng sức quên mình và
hiểu người là đủ làm dịu hẳn vết
thương.
Lần sau, chúng ta có bắt buộc phải
làm công việc đáng ghét là đuổi một
người ở hay một người làm công thì
ta nên nhớ điều đó.
Đây là nguyên văn bức thư một kế
toán viên gởi cho tôi:
"Đuổi người làm công, không phải là
một cái thú. Mà bị đuổi lại càng
không thú chút nào hết. Công việc
của hãng chúng tôi có từng mùa.
Cho nên, bắt đầu tháng ba là chúng
tôi phải sa thải một số nhân viên đi.
Mãi tới gần đây, chúng tôi vẫn báo
tin buồn đó cho những người bị hy
sinh bằng cách này:
Ông Smith, mời ông ngồi xuống. Tới
mùa hết việc rồi, chúng tôi không có
đủ công việc để cậy ông giúp...
Chúng ta đã cho ông hay trước rằng
công việc ông làm chỉ tạm thời
thôi...".
Nhưng người bị mất việc dù sao
cũng thất vọng lắm. Họ có cảm
tưởng bị bỏ rơi và không thèm giữ
một mảy may cảm tình với một hãng
đã đối đãi với họ khiếm nhã như vậy.
Sau này, tôi áp dụng một cách lịch
sự hơn, đối đãi với họ có lễ độ hơn.
Tôi cho mời từng người vô phòng tôi
sau khi suy nghĩ kỹ về công việc họ
đã giúp tôi trong cả mùa đông, tôi
nói với họ như vầy:
"Ông Smith, ông đã đắc lực giúp
chúng tôi (nếu quả có vậy). Khi
chúng tôi cậy ông đi Nữu Ước, nhiệm
vụ không phải dễ mà ông đã thành
công được một cách đáng khen;
hãng lấy làm vinh dự lắm. Ông có tài,
có nhiều tương lai, dù ông làm việc ở
đâu cũng vậy. Chúng tôi tin cậy ông
và hễ có việc để nhờ ông giúp được,
chúng tôi sẽ nghĩ tới ông. Chúng tôi
không quên ông...
Kết quả tốt hơn vô cùng. Họ không
oán hờn gì hết, họ không cho rằng
họ bị chúng tôi phản. Họ hiểu rằng
nếu có công việc thì chúng tôi tất giữ
họ lại. Và khi chúng tôi cần tới họ, họ
vội vàng lại liền, có vẻ cảm ơn chúng
tôi lắm".
Ông Dwight Morrow, cựu sứ thần
Mexique, đã quá cố, nhạc phụ ông
Lindbergh, có một tài dị thường là
làm cho hai kẻ thù sắp đà đấm
nhau, hòa giải với nhau liền. Ông
làm cách nào? Ông tìm trong quan
điểm của hai người, tất cả những
chỗ mà ông cho là công bằng, ông
đem phô bày ra và ca tụng, không
cho ai là trái hết, dù cuộc tranh biện
kết cục ra sao cũng vậy.
Đó là quy tắc của mọi sự trọng tài:
giữ thể diện cho người ta.
Năm 1922, sau hai thế kỷ oán thù,
dân Thổ Nhĩ Kỳ quyết xua đuổi
những kiều dân Hy Lạp ra khỏi nước,
Mustapha Kémal hô hào quân lính".
Hỡi sĩ tốt, mục đích của chúng ta là
Địa Trung Hải". Chiến tranh đó giữa
Thổ Nhĩ Kỳ và Hy Lạp, là một trong
những chiến tranh cận đại đổ máu
nhiều nhất. Quân Thổ thắng và khi
hai đại tướng Hy Lạp Tricoupis và
Dionis lại tổng hành dinh của Kémal
để đầu hàng, dân Thổ trút lời
nguyền rủa lên đầu họ.
Nhưng Kémal không tỏ ra cho họ
thấy rằng ông là người thắng. Những
bực vĩ nhân không phí thì giờ tự đắc,
khoe những thành công của mình.
Ông bắt tay hai đại tướng đó nói:
"Xin mời hai Ngài ngồi xuống đây,
chắc hai Ngài mệt lắm".
Rồi sau khi nói chuyện với họ về trận
mạc, ông xoa vết thương tự ái của
họ: "Tôi xin lấy tư cách một quân
nhân nói chuyện với hai Ngài cũng
là quân nhân. Tôi cho chiến tranh là
một canh bạc, và những người cao
nhất cũng có khi thua".
Vậy, cả tới trong khi nỗi vui mừng
thắng trận kích thích ông, mà ông
cũng không quên quy tắc quan
trọng thứ 5 sau này:
"Giữ thể diện cho người "
